افزایش عجیب شکاف طبقاتی؛ ۴۷/۵ درصد درآمد‌ها در جیب ۲۰ درصد از جمعیت! | طبقه متوسط آب می‌رود

رویداد۲۴| داده‌های تازه مرکز آمار نشان می‌دهد که ضریب جینی کل کشور در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ افزایش یافته است. این رخداد برای مناطق شهری بوده، اما در مناطق روستایی رویه متفاوتی داشته است. در یک نگاه کلی به نظر می‌رسد که اختلاف درآمدی در روستا‌ها کاهش یافته، اما در مناطق شهری و در تمام کشور افزایش یافته است.

شاخص‌های متعددی برای سنجش وضعیت رفاه وجود دارد. یک گروه از این شاخص‌ها، وضعیت اختلاف طبقاتی را می‌سنجد که رایج‌ترین نماگر این گروه، ضریب جینی است. شاخص «ضریب جینی»، شاخصی ریاضی است که بین صفر و یک تعریف می‌شود و هر چه به یک نزدیک‌تر باشد، شکاف درآمدی بالاتری را نشان می‌دهد. داده‌های تازه مرکز آمار نشان می‌دهد که ضریب جینی کل کشور از ۳۸.۷۷ درصد در سال ۱۴۰۱ به ۳۹.۷۹ درصد در سال ۱۴۰۲ رسیده است. در واقع ضریب جینی کشور در سال گذشته نسبت به سال ماقبل ۰.۰۱۰۲ افزایش نشان می‌دهد که نشان‌دهنده بیشتر شدن «شکاف طبقاتی» است. ضریب جینی در مناطق شهری نیز با افزایش روبه‌رو بوده و به سطح ۳۸.۲ درصد رسیده است در حالی که در روستا‌ها روند نزولی در پیش گرفته و تا ۳۵.۸۳ درصد کاهش یافته است. آمار‌های تازه از افزایش ضریب جینی و به عبارتی، بیشتر شدن فاصله طبقاتی میان ایرانی‌ها درحالی منتشر می‌شود که اردیبهشت ماه امسال، مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی عنوان کرده بود که «بعد از سال ۱۳۹۶ حدود ۵۰ درصد نسبت به گذشته به جمعیت فقرای کشور افزوده شده است.» در این گزارش آمده بود که «خط فقر در سال‌های ۱۴۰۰ به بعد با افزایش بیشتری نسبت به انتهای دهه ۹۰ مواجه شده، به‌طوری که دامنه آن نیز غیرفقرا یعنی طبقه متوسط را نیز در برگرفته است. داده‌ها نشان می‌دهند که نرخ خط فقر در سال ۱۴۰۲ نسبت به سال ۱۴۰۱ با رشد بیش از ۶۸درصدی مواجه شده و تامین درآمد برای طبقه متوسط و کارگر را سخت کرده است.»

هزینه پردرآمد‌ها بالا رفت
گزارش تازه مرکز آمار حاکی از آن است که در سال گذشته، ۱۰ درصد از پردرآمدترین خانوار‌های کل کشور، ۱۳.۹۵ برابر بیشتر از ۱۰ درصد از کم‌درآمدترین خانوار‌های کل کشور هزینه کرده‌اند. این درحالی است که این نسبت در سال ۱۴۰۱ برابر با ۱۲.۸۶ بوده است. همچنین، بررسی بیشتر نشان می‌دهد که در سال قبل، ۲۰ درصد از پردرآمدترین خانوار‌های کل کشور، ۷.۹ برابر بیشتر از ۲۰ درصد از کم‌درآمدترین خانوار‌های کل کشور هزینه کرده‌اند. به عبارت دیگر ۲۰درصد از جمعیت با پایین‌ترین درآمدی جامعه (دو دهک کف درآمدی) تنها ۵.۹درصد از درآمد‌های کشور را دراختیار داشته و در طرف دیگر ۲۰درصد جمعیتی بالاترین درآمدی جامعه (دو دهک سقف درآمدی) به تنهایی ۴۷.۵درصد از درآمد‌های جامعه را به خود اختصاص داده‌اند. با توجه به اینکه این نسبت نیز نسبت به سال ۱۴۰۱ افزایش یافته، می‌توان گفت که اختلاف طبقاتی و فاصله بین دارا و ندار در طول این یک سال افزایش یافته است. در مناطق شهری نیز مشاهده شده است که هزینه ۱۰ درصد بالای درآمدی به هزینه ۱۰ درصد پایین درآمدی از ۱۱.۲۳ برابر در سال ۱۴۰۱، به ۱۱.۸۸ برابر در سال گذشته افزایش یافته است. همین رخداد برای نسبت هزینه ۲۰ درصد بالا و پایین درآمدی و ۴۰ درصد بالا و پایین درآمدی نیز در مناطق شهری تکرار شده است. البته، رفتار مناطق روستایی متفاوت بوده و در حد فاصل بین سال ۱۴۰۱ تا سال ۱۴۰۲، نسبت هزینه ۱۰، ۲۰ و ۴۰ درصد بالا و پایین درآمدی در این مناطق کاهش یافته است.

بالاترین شکاف طبقاتی در سیستان و بلوچستان
ضریب جینی در سیستان و بلوچستان، استان محروم جنوب شرق ایران در سال گذشته ۰.۴۱۹۸ برای خانوار‌های شهری این استان عنوان شده که حتی از رقم کل کشور هم بالاتر است. حتی اگر این شاخص نسبت به سال ماقبل خود کاهش پیدا کرده باشد؛ باید گفت که در میان استان‌های کشور، بالاترین ضریب جینی در استان سیستان و بلوچستان رخ داده است. در اردیبهشت ماه سال جاری نیز مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارشی که با استناد به داده‌های فقر چندبعدی منتشر کرد به مواردی از فقر شدید در این استان پرداخته و آن را «محروم‌ترین استان کشور» خوانده بود. در این گزارش آمده است: «نزدیک به ۳۰ درصد از خانوار‌های سیستان و بلوچستان در محرومیت به‌سر می‌برند که در مقایسه با سایر استان‌ها، عدد بسیار بالایی است، چراکه مثلا اختلاف سطح محرومیت سیستان و بلوچستان با استانی مانند تهران ۲۸ درصد است.» مهر ماه گذشته، نرخ تورم نقطه به نقطه در این استان حدود ۵۸ درصد بوده و تورم نقطه به نقطه خوراکی‌ها در یکی از بالاترین سطوح نرخ تورم استان‌ها یعنی حدود ۸۱.۵ درصد قرار گرفته است. در ۵ سال گذشته نیز شاخص قیمت مصرف‌کننده خوراکی ۶۷۸.۵ درصد رشد کرده است. به عبارتی در این ۵ سال، هزینه سبد مصرفی خانوار‌های سیستان و بلوچستان نزدیک به ۷ برابر شده است. در سیستان و بلوچستان، نرخ فقر شدید مسکن نزدیک به ۳۳ درصد است. برای بزرگی این عدد به نرخ فقر شدید مسکن در تهران نگاه کنید که «صفر» است و مطابق «اطلس رفاه ایرانیان»، در سال ۹۷ نزدیک به ۷۴ درصد از خانوار‌های این استان هیچ‌گونه بیمه اجتماعی نداشته‌اند. تقریبا ۶۹ درصد خانوار‌ها فاقد بیمه و مستمری بوده‌اند و فقط حدود ۷ درصد خانوار‌ها به دلیل فضای کار دولتی توانسته‌اند از خدمات بیمه استفاده کنند.

طبقه متوسط کوچک شده است
پیش از این در گزارش دیگری که توسط معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق تهران تولید شده است عنوان شده که «اندازه طبقه متوسط ایران از سال ۱۳۹۱ تا ۱۳۹۸ به طور سالانه ۱۱ درصد کوچک‌تر شده است.» این آمار به آن معناست که «اگر تحریم‌های اقتصادی بین‌المللی که در سال ۲۰۱۲ میلادی توسط امریکا و اتحادیه اروپا بر ایران تحمیل شد، وجود نداشت، طبقه متوسط ایران سالانه ۱۱ درصد رشد می‌کرد.» این درحالی است که در سال ۲۰۱۹ میلادی میزان کوچک‌تر شدن طبقه متوسط در ایران به بیش از ۲۰ درصد رسیده که این نشان می‌دهد تحریم‌های تحمیلی با گذشت زمان روند کاهشی طبقه متوسط در ایران را تشدید کرده و افراد بیشتری را از طبقه متوسط به دهک‌های درآمدی پایین‌تر سوق داده و مهاجرت طبقه متوسط رو به بالا را افزایش داده است.

ضریب جینی «همه‌چیز» نیست
البته این موضوع را باید اضافه کرد که کاهش ضریب جینی به خودی خود به معنای کاهش فقر نیست. ضریب جینی فقط شاخصی است که گویای میزان اختلاف طبقات جامعه از نظر درآمدی بوده و به‌طور کامل نمی‌تواند حاکی از کاهش فقر باشد. به بیان ساده‌تر ممکن است همراه با فقیر‌تر شدن جامعه ضریب جینی کاهش یابد و اصطلاحا مردم در فقر با هم برابر‌تر شوند. چیزی که همین چند روز پیش نیز توسط مرکز پژوهش‌های مجلس تایید و از آن به عنوان «توزیع عادلانه فقر» در ۸ سال گذشته یاد شده بود.